Genelde başarılı yöneticilerin özellikleri konusunda araştırmalar yapılıp eserler verilirken sizin çalışmanız başarılı bir yöneticiliğe giden yola nerelerden gelindiği, ardında nasıl bir hayat hikâyesi olduğuyla ilgili. Bu da çalışmanızı değerli ve orijinal kılıyor. Bu konuda neler söylemek istersiniz?
Tanıdığım ve samimi olduğum ve kendimce de başarılı bulduğum yöneticilerin hayatlarını öteden beridir gözlemlemişimdir. Önce bu kişilerin spor yapmak gibi ortak aktivite ve alışkanlıklarına yöneldim. Çünkü kendim de bir sporcuydum. Sporun disiplin kazanmak, düzenli olmak, pes etmeme, mücadele etme, karakter kazandırma gibi katkılarının olduğunu kendi hayatımdan keşfetmiştim. Sonra bu kişilerin mücadele, kararlılık, sorumluluk, çalışkanlık, cesaret, samimiyet, iyi niyet, dürüstlük, adalet ve karakter sahibi olmak gibi başka ortak özelliklerinin de olduğunu gördüm.
Bu gözlem, bu insanların hayatlarını da gözlemleme noktasında beni teşvik etti. Bu insanların, mücadele ve kırılmalarla dolu hayatlarının olduğunu, zor şartlarda büyüdüklerini, mutlaka sosyal, kültürel ve sportif faaliyetlerle uğraştıklarını ve tabiri caizse başarıyı tırnaklarıyla kazıyarak elde ettiklerini fark ettim. Sonra hayat hikâyelerindeki kritik olaylar, deneyimler ve mücadelelerinin onlara bazı yönetsel beceriler kazandırmış olabileceğini ve bu sayede başarıyı yakalamış olabileceklerini düşündüm. Bu varsayımdan hareketle başarılı yöneticilerin hayat hikâyelerini incelemeye karar verdim.
Mücadele ve zorluklarla geçmiş bir hayat hikâyesi başarılı yönetici olmada nerede duruyor?
Bugün birçok araştırmacı, mücadeleler, tetikleyici olaylar ve zorlu denemeler gibi yaşam deneyimleri ve olaylarının, yöneticilerin ve liderlerin gelişimi üzerinde önemli bir etkisi olduğunu söylemektedir. Bu tür yaşam deneyimleri ve olayları dönüştürücü bir etkiye sahiptir. Hayatın herhangi bir zamanında ortaya çıkabilen dönüm noktası olabilecek bir olay ya da kırılma anı, bir hayat mücadelesi, olumlu ya da olumsuz kritik bir yaşam olayı, bir bireyde ani ya da zamanla gelişebilen bir yöneticilik ya da liderlik vasfının ortaya çıkmasına, hayatında köklü ve radikal bir değişime ve yeni bir benlik duygusunun oluşmasına neden olabilir.
Kritik yaşam deneyimleri, dönüm noktaları, bilgece ya da akıllıca verilen kararlar, kritik anılar gibi hayat hikâyesi unsurları, yöneticilere yönetsel beceri, öğrenme ve gelişim odaklılık, eylem odaklılık, karakter, erdem, çevre edinme ve kişisel gelişim gibi konularda katkılar yapabilmektedir. Örneğin hayat hikâyesini incelediğim başarılı yöneticilerin hayatlarındaki dönüm noktası niteliğindeki olayların ve kritik yaşam deneyimlerinin, olaylara bütüncül bakma, uyanık olma, basiret kazanma, görev kaygısı taşıyarak sorumluluk becerisi edinme gibi katkılarından söz edilebilir. Yine kritik yaşam olaylarının özgüven kazanma, yılmamayı öğrenme ve adaletli yönetim, liyakate dikkat etme, iyimserlik, entelektüel gelişim, kişisel gelişim, hitabet becerisi, beşeri ilişkiler becerisi, vicdan duygusu gelişimi, duygusal zekâ, şefkat, doğruluk, şeffaflık ve ideolojik davranmama gibi kazanımları olabilmektedir.
Mücadele, zorluk ve kriz, vefat, sağlık sorunu ve ayrılıklar, pişmanlıklar gibi normalde olumsuz gibi görünen hayat hikayesi unsurları; değerlendirme, geri bildirim yapma, bakış açısı sağlama gibi kavramsal, gözlem ve analiz yapma ve problem çözme gibi analitik, iletişim gibi beşeri ilişkiler, yönetim alanı kazanma ve insanları etkileme gibi politik beceriler; mücadele, kararlılık ve ders alma gibi öğrenme ve gelişim odaklılık; çalışkanlık, inisiyatif ve risk alma gibi eylem odaklılık; adalet, adil yönetim ve güven verme gibi karakter ve erdem kazandırabilmektedir. Bu beceri ve yeteneklerin; başarılı ve etkili insanlar ile yöneticilerin en temel özellikleri arasında olduğu söylenebilir. Yine başarılı yöneticilerin hayat mücadeleleri; proaktif davranma, muhakeme etme ve paradigma kazanma gibi kavramsal; bilgiyle hareket etme gibi analitik; kucaklayıcı davranma ve işbirliği gibi beşeri ilişkiler; zaman yönetimi ve disiplinli olma gibi kendini yönetme becerileri; mücadele ve iyimserlik gibi öğrenme ve gelişim odaklılık kazandırabilir. Yine iş, kişisel ilişki ya da yanlış kararlar gibi hata ve pişmanlıkların, yöneticilik gelişimine sorumluluk hissi, öz denetim, ilişkilerde esnek olma, kritik etme, sağlıklı karar verme gibi yansımaları olabilmektedir. Kişilerin hayatlarında önemli izler bırakan vefat ve sağlık sorunları gibi mücadele unsurlarının ise hırsa engel olma, kontrollü davranma, kendi krizini kendin çözme gibi kendini yönetme becerisi; ders çıkarma gibi öğrenme ve gelişim odaklı olma ve tevekkül, dünyanın geçici olduğunu anlama, ahirete hazırlıklı olma gibi hakikati arama ve dostluk gibi karakter ve erdem olarak yansımaları olabilmektedir.
Yöneticilik gelişimine yol açan asıl sebepler nelerdir?
Her ne kadar yöneticinin gelişimi konusu daha çok örgütsel açılardan ele alınsa da bu yeterli bir bakış açısı değildir. Çünkü yöneticinin gelişimi süreci, sadece örgütsel boyutu olmayan ve yöneticiler için ömür boyu devam eden bir süreçtir. Yöneticilerin, bu konulara duyarlı hale gelmesinde bulunduğu pozisyona erişinceye kadar edindiği tecrübe, almış olduğu eğitim ve geliştirme faaliyetlerinin yanında geçmiş yaşamındaki birtakım kritik olaylar, dönüm noktaları, alışkanlıklar, aktiviteler, yönderler, mücadeleler, yetişilen ortam, aile ve kültür gibi hayat hikâyesi ögelerinin de etkisi büyüktür. Çünkü bireyler, geçmişindeki yaşam deneyimleri, olayları, etkinlikleri ve eylemlerinden bir şeyler öğrenebildiği gibi gelecekte de öğrenebileceği şeyler vardır. Bu konudaki en bilinen yaklaşımlardan birisi yaşam boyu öğrenme kavramıdır. Birey beşikten mezara kadar öğrenen bir varlıktır. Burada yöneticinin gelişimini etkileyen faktörleri ikiye ayırmakta fayda vardır. Arkadaş ve eş seçimi, eğitim, meslek seçimi ve deneyim gibi kişinin kontrol edebileceği faktörler olduğu gibi cinsiyet, ırk, etnik köken, aile, kültür, genel sosyal ve ekonomik durum, şans gibi kişinin kontrol edemediği faktörler de olabilir.
Erken sosyalleşme, liderlerin gelişiminde nasıl bir yere sahip?
Yöneticilik becerileri zamanla deneyimleyerek ya da eğitimle kazanılan bir süreçtir. “Lider ya da yönetici doğulur mu, olunur mu?” tartışması öteden beridir devam ede gelmektedir. Ancak bugün çoğu araştırmacı yöneticilik ya da liderlik becerilerinin sonradan kazanıldığını kabul etmektedir.
Erken sosyalleşme deneyimlerinin liderlerin gelişimi için temel olduğunu, erken yaşam deneyimlerinin bireylerin yönetici ve lider olmalarına katkıda bulunduğunu keşfeden araştırmalar mevcuttur. Çocukluktaki oyun faaliyetlerinin, çocukluk ve geçmiş deneyimlerin (art yetişim) ve aile özelliklerinin kişinin kariyer seçimi ve gelişimini bile etkilediği bilinmektedir.
Başarılı yöneticilerin aile hayatlarına dair neler ön plana çıkıyor?
Başarılı yöneticilerin aile özellikleriyle ilgili anlatımlarından, memleket, aile yaşamı, aile değerleri, ailenin sosyo-ekonomik durumu, anne-baba-akraba mesleği ve özellikleri gibi konularda bilgi toplanmıştır.
Başarılı yöneticilerin aile yaşamlarına bakıldığında tipik, aile eğitiminde anne ön planda, mutlu, koruyucu, geleneksel, baba hâkim ve yörük gibi vurgular dikkat çekerken diğer taraftan milliyetçi, muhafazakâr, dindar ve ahlâki değerlere sahip gibi aile değerleri ön plana çıkmaktadır. Ailelerin sosyo-ekonomik durumlarının; varlıklı, kısıtlı ve normal şeklinde çeşitlilik gösterdiği söylenebilir. Başarılı yöneticilerin babalarının; sanayici, spor yöneticisi, esnaf, polis ve çiftçi olarak çeşitli mesleklere; otoriter, destekleyici ve demokratik gibi ebeveyn özelliklerine; sosyal ve siyasetle ilgili, saygın, iş odaklı, çalışkan, herkesle barışık, helal rızık konusunda hassas gibi kişisel özelliklere sahip oldukları ifade edilebilir. Dindar, tevekkül sahibi ve fedakâr annelere sahip olan başarılı yöneticiler olduğu gibi, esnaf amcaya, eğitimci ve öğretmen dayılara, dini lider olan bir aile büyüğüne, önder, sevilen, etkili ve yardımsever dedelere ve itibarlı, yardımsever ve yönder ninelere sahip olan yöneticiler de vardır.
Başarılı yöneticilerin yetişme ortamı ve tarzına bakacak olursak; büyükşehir, Anadolu ilçesi, farklı şehirler, köy ve yayla gibi farklı yerlerde büyüdükleri görülmektedir. Büyüdükleri çevre, mekânsal olarak değerlendirildiğinde; sokak, fabrika, tribün, bakkal dükkânı ve yatılı yurt gibi mekânlar dikkat çekerken; ortam olarak değerlendirildiğinde; kuzenleriyle birlikte büyüdükleri, mücadeleci, elit memur kesimi müşterilerle muhatap oldukları, kozmopolit bir arkadaş çevresinin olduğu, bireysel ideolojiyi geliştiren, çok kültürlü bir coğrafyanın olduğu, ablası ile yalnız yaşadıkları, eğitim ve okumanın çok olmadığı ve özgür gibi ortamlar öne çıkmaktadır. Başarılı yöneticilerin yetişme tarzlarına bakıldığında ise, ezilerek büyüme, yaşamın bütün adımlarını yaşayarak büyüme, hayatı özümseyerek büyüme, dindar yetişme, klasik bir çocukluk yaşama, psikolojik olarak tatmin ve mutlu büyüme, öykülerle büyüme, dini öğretilerle büyüme, geleneksel yetişme ve anne hasretiyle büyüme gibi yetişme stilleri kendini göstermektedir. Başarılı yöneticilerin, çocukluk yıllarında kimi sosyal ve kültürel faaliyetlerle uğraşırken, kimi gece-gündüz tarım ve hayvancılık işleriyle uğraşmakta; kimi ekonomik olarak zor şartlarda büyürken kimi zor şartlarda ve teknolojik imkânsızlıkların olduğu zamanlarda yetişmekte; üniversite öncesi öğrenciliğinde kimi vasat bir öğrenci iken kimi başarılı, kimi yaramaz ve kimi okuma ve sosyal faaliyetlerle uğraşmaktadır. Son olarak başarılı yöneticilerin; canlı, verimli, güzel, mücadeleci, sosyal ve kültürel faaliyetlerle uğraştıkları bir üniversite ve gençlik yılları olduğu söylenebilir.
Ahlaki değerlere sahip olmak yöneticilerin başarılı olmasında bir etken mi?
Başarılı yöneticilerin ahlâki değerinde sırasıyla saygı, birlik ve beraberlik, adalet, doğruluk ve dürüstlük, güven, ölçülülük ve toplumsal fayda gözetmek öne çıkarken; dini değerlerinde Allah rızası için ve dinin özüyle hareket etmek, tevekkül etmek, dini hayatın içinde kullanmak, kadere inanmak ve Müslümanca yaşamak öne çıkmaktadır. Başarılı yöneticilerin politik ve sosyal değerleri de dini ve ahlaki değerleri ile benzerlik göstermektedir. Bu durumumda politik ve sosyal değerlerin, din ve ahlâk kökenli olduğu yönünde bir çıkarım yapılabilir. Siyasi ve sosyal değerlerde sırasıyla toplumsal fayda gözetmek, birlik ve beraberlik, yurtseverlik, adalet, sevgi ve samimiyet ve saygı daha belirgindir. Başarılı yöneticilerin ilke ve prensipleri değerlendirildiğinde ise, toplumsal fayda gözetmek vurgusu yine kendini göstermektedir. Diğer öne çıkan ilke ve prensipler; ölçülülük, işbirliği yapmak, doğruluk ve dürüstlük ve gerçekçilikle ilgilidir.
Her ne kadar bireysel ideolojinin yöneticilik gelişimine yansımalarına yönelik bulgulara bu tez çalışmasında yer verilmese de; başarılı yöneticilerin sahip oldukları dini, ahlaki, politik ve sosyal değerlerin, ilke ve prensiplerin ve hayat hikâyelerinin ana temalarının da onların yöneticilik gelişimlerini şekillendirdiği aşikârdır. Örneğin; Shamir ve diğerleri (2005), değerler ve inançların liderlik gelişimine katkıda bulunduğunu tespit etmiştir. Bireysel ideolojilere yönelik bulgulardan hareketle, örneğin başarılı yöneticilerden; iyimserlik, kararlılık, esneklik, kendini bilmek gibi ilke ve prensiplere sahip olanların “öğrenme ve gelişim odaklı”; çalışkanlık gibi bir prensibi olanların “eylem odaklı”; adalet, dürüstlük, toplumsal fayda gözetmek, saygı, iyi niyet, güven, sadakat gibi ahlâki ve sosyal değerlere sahip olanların “karakter ve erdem”; sevgi ve samimiyet, birlik ve beraberlik ve işbirliği gibi ahlaki ve sosyal değerleri olanların “beşeri ilişkiler becerisi” olarak geliştikleri yorumlanabilir.
Araştırmanızdaki “Hayat hikâyenizdeki tüm sahneleri, bölümleri ya da meydan okumaları gözden geçirdiğinizde hayat hikâyenizin geçmişe ve geleceğe doğru uzanan merkezi teması, fikri ya da mesajı nedir?” sorusundan ne gibi sonuçlar aldınız?
Başarılı yöneticilerin hayat hikâyelerinin ana teması açısından bireysel ideolojileri değerlendirildiğinde toplumsal fayda gözetmek vurgusu öne çıkmaktadır. Allah’ın rızasını gözetmek ve yaşamda iz bırakmak diğer öne çıkan hayat hikâyesi ana temalarındandır.
Başarılı yöneticiler genelde yöneticilik becerilerini ne zaman keşfediyorlar?
Şu zaman öğrenirler diyebileceğimiz bir zaman aralığı yok. Çünkü çocukluktan yetişkinliğe varıncaya kadar hatta ölene kadar insanın ve dolayısıyla yöneticilerin gelişimi devam etmektedir. Yaşam boyu öğrenme kuramı da insanların geçmiş yaşam deneyimleri ve olaylarından bir şeyler öğrenebildiği gibi gelecekte de öğrenmeye devam edeceğini iddia etmektedir. Yani öğrenme olayı beşikten mezara kadar devam eden, sürekli, herhangi bir dönemle sınırlı olmayan, bilakis yaşam boyu devam eden bir süreçtir.
İnsan hayatında “tesadüfî anılar” diye bir şey olmadığı da bilinmelidir. Çünkü her birey sayısız yaşantıları arasından gelişimine katkı sağlayacağını düşündüklerini alıp saklar ve bunlar da kişinin hayat hikâyesini oluşturur. Kendi kendini uyarmak ve muhasebeye çekmek, belki de teselli etmek, belirlediği hedeften sapmamak, geçmişteki deneyimlerinden yararlanarak bunları ileriki yaşamında ya tekrar hataya düşmemek ya da yapacağı işleri kolaylaştırmak için sakladığı bir hikâyedir bu.
Başarılı yöneticilerin gelişimine katkı sağlayan ortak yaşam olayları ve özellikleri var mı? Hayat hikâyelerinde neler ön plana çıkıyor?
Başarılı yöneticilerin tüm anlatıları, ifadeleri, görüşleri ve yorumlarından hareketle aile, yetişme ortamı ve çevresi, kritik yaşam olayları, hayat mücadelesi, kişi, grup ve organizasyonlar, aktivite ve alışkanlıklar ve ilk yöneticilik yeteneğini keşfettikleri olaylar gibi hayat hikâyesi unsurlarının yöneticilik gelişimlerine ortak yansıması değerlendirildiğinde; hepsinde “yönetsel beceriler”, “öğrenme ve gelişim odaklılık”, “eylem odaklılık”, “karakter ve erdem”, “çevre edinme” ve “kişisel gelişim” göze çarpmaktadır.
Yaptığım araştırmada, ilk yöneticilik yeteneği keşfi gibi erken yöneticilik deneyimlerinin, hayat mücadelesinin, kritik olaylar gibi yaşam deneyimlerinin ve bireysel ideolojinin yöneticilik gelişimine etkilerinden başka aile, yetişme ortamı ve çevresi, kişi ve gruplar, aktiviteler ve alışkanlıkların yöneticilik gelişimine etkilerinin olduğu görülmüştür.
Araştırmanın özeti olarak; “Aile, yetişme ortamı ve çevresi, kritik yaşam olayları, dönüm noktaları, mücadeleler, hayat hikâyesini etkileyen kişi ve gruplar, bireysel ideolojiler, aktivite ve alışkanlıklar ve yöneticilik yeteneğini ilk keşifleri; başarılı yöneticilerin gelişiminde belirleyicidir. Başarılı yöneticilerin hayat hikâyelerindeki bu unsurlar, onlara; yönetsel beceriler, öğrenme ve gelişim odaklılık, eylem odaklılık, karakter ve erdem, çevre edinme ve kişisel gelişim kazandırarak yöneticilik gelişimlerini biçimlendirmektedir.” çıkarımına varılabilir.
.jpg)
