İltimas nedir? İltimas ile eş anlamlı olan kavramlar itibarıyla iltimas çeşitlerine değinebilir miyiz?
İltimas Arapça kökenli bir kavram olup kök itibariyle “istek, dilek, rica, aramak” anlamlarına gelmektedir. Bu manaların yanında iltimas, “haksız yere adam kayırma, ona ayrıcalık tanıma, arka çıkma” anlamlarını da içermekte olup Türkçedeki asıl kullanımı böyledir. Bu anlamda iltimas, meşru olmayan bir şekilde başkalarının haklarının ihlal edilip akrabalık, arkadaşlık gibi yakın ilişkilerde bulunulan kimselere öncelik tanınmasını, bu kimselerin haksız kazanç elde etmelerinde aracı olunmasını, işlerin liyakat esasına göre değil himaye ve nüfuz esasına göre verilmesini ifade etmektedir.
İltimas ile torpil ve kayırmacılık kelimeleri birbirinin yerine kullanılan eş anlamlı kelimeler olmaktadır. Halk arasında iltimas kavramı yerine çoğunlukla torpil kavramı kullanılmaktadır. İnsanlar içerisinde diğerlerine tanınmayan bazı haklar kendisine verilerek ayrıcalıklı tutulan veya yetersiz, niteliksiz olmasına rağmen işe alınan ya da terfi ettirilen kişiler için “torpilli” olduğu söylenmektedir. Bu kimselere ayrıcalık tanıyarak haksız menfaatler kazanmalarında yardımcı olan kişiler de “torpil geçen” olarak adlandırılmaktadır. Çeşitli sebeplerden ötürü yakınlık hissedilen kişilere torpil geçilmesi ve böylece o kimselerin diğer insanlardan ayrı tutularak kayırılması iltimas olmaktadır.
İltimas eyleminin iki bileşeni olan torpil geçen ile torpil geçilen diğer bir ifadeyle kayıran ile kayırılan arasındaki ilişkiye bağlı olarak iltimas/kayırmacılık çeşitli isimlerle anılan farklı türlere ayrılmaktadır. Kan bağına dayalı yakınlık dolayısıyla insanların kendi soylarından olanlara iltimas geçmelerini ifade eden akraba kayırmacılığına nepotizm denilmektedir. Dayıların meşru olmayan şekillerde yeğenlerinin işlerini görmesi bu türdendir. Bunun yanında eş-dost, hemşehri kayırmacılığına kronizm; asabiyet anlayışından gelen kabile, aşiret kayırmacılığına tri...
Yazının tamamını dergimizden okuyabilirsiniz.
.jpg)
