İnsanı Harekete Geçiren Kuvvetler

"Duygu, İlim, Akıl, Aksiyon"

İnsanları harekete geçiren kuvvet, duygudur. Bilgi ve akıl insanı aktiviteye geçirmez ancak duygu geçirir. O yüzden duygu yönü zayıf olanların bu yönlerini kuvvetlendirmeye çalışmaları gerekir. Yalnızca duygusallıktan doğan aksiyon da sakıncalıdır.

Mesela bazı cemaatlar vardır, bunların hareket sebebi sadece duygu ve neticesi aksiyondur, Şovenistler gibi...İnsanlar duygularının neticesi kendilerinde oluşan aksiyonu, ilim ve akıl süzgecinden geçirmelidir. Duygu ile aksiyonun arasına, ilim ve akıl bombalarını atmalıdır. Bu şekilde ancak ortaya mükemmel bir icraat çıkabilir.

Bazı cemaatların ise duygu yönleri zayıftır; bunlarda itici güç, akıl ve bilgidir. Neticesi ise, coşku ve cezbesi olmayan kuru bir icraat ve hizmetin ortaya çıkmasıdır. Tarikat ehlinin cahil olanında ise duygu kuvvetli, fakat ilim ve akıl olmadığı için, ortaya çıkan icraat genelde faydalı olmaktan ziyade zararlı neticeler vermektedir. ( Tokat 1996)